ทำนองซอพระลอนี้ เป็นทำนองซอที่เก่าแก่อีกทำนองหนึ่ง ซึ่งทำนองพระลอก็มีอยู่ทั้งหมด ๒ ทำนอง คือ พระลอล่องน่าน และพระลอเดินดง สำหรับพระลอเดินดงนั้นมักจะนำมาซอ พรรณนาชมนก ชมป่า ชมดอกไม้นานาพันธุ์ บทซอจะซอ ๓ วรรคแล้ว ลงเปลี่ยนให้อีกฝ่ายหนึ่งซอต่ออีก ๓ วรรคเช่นกัน แต่พระลอล่องน่านนั้นจะซอกี่วรรคก็ได้ เรียกว่าเป็นการขับซอต่อวรรคต่อกลอน ทำนองซอพระลอนี้ ส่วนมากจะเรียกว่าทำนองน้อยไจยา

ความจริง “น้อยไจยา” นี้ เป็นบทพระราชนิพนธ์ของพระราชชายาเจ้าดารารัศมี ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ ได้ทรงให้ท้าวสุนทรพจน์กิจ กวีประจำคุ้มรจนาบทซอขึ้นมา ปัจจุบันนี้ ที่นิยมนำมาขับซอมาก และเป็นที่แพร่หลายมากที่สุดก็คือ บทซอตอนที่น้อยไจยา และนางแว่นแก้ว นัดพบกันที่น้ำตกห้วยแก้ว เพื่อต่อว่าต่อขานกันเรื่องความรัก ทำนองที่นำมาขับซอในบทนี้ ก็คือ ทำนองพระลอเดินดงผสมกับพระลอล่องน่าน

การขับซอทำนองพระลอนี้ ฟังดูแล้วเป็นทำนองที่เยือกเย็นอ้อยอิ่ง ทำให้การฟังนั้นเคลิบเคลิ้มไปกับบทซอด้วย ศูนย์การศึกษาเกือบทุกสถาบันได้นำเอาซอทำนองพระลอ โดยเลือกเอาเฉพาะตอนน้อยไจยานัดพบนางแว่นแก้ว มาประกอบการฟ้อนในงานพิธีต่างๆ ให้เราได้เห็นและได้ฟังซอทำนองพระลออยู่เป็นประจำ เช่น

(ทำนองพระลอ)
(๑)
คน...หลายหมู่เข้าไปอยู่ตวยกั๋น	ตี่ในเรือนจ๋ำอ่านปันอ่านร้อย
บางพ่องโต้ษหลายบางรายโต้ษหน้อย	พ่องถูกเหล็กฮ้อยติดโซ่เป๋นสาย
บางพ่องโต้ษหนักไปฆ่าคนต๋าย	ติดซาวปี๋ปล๋ายมากมายเหลือล้น
บางพ่องโต้ษชิงบางคนโต้ษป้น	จับใส่บางคนโต้ษข่มขืนสาว
บางพ่องก็ลักขึ้นบ้านย่องเบา	บางพ่องก็วิ่งราวสะต๊กสร้อยแม่ก๊า
บางพ่องใจ๋หารดุดันเก่งกล้า	ฆ่าเมียตั๋วเก่า ก็มี
จิตใจ๋คนเฮามันเป็นอย่างอี้	มาปุ๋นดีหงืดแต้เนอ
(๒)
กำ...ว่าคุ๊กเป๋นตี่ขังโจ๋ร	ดัดสันดานคนทำผิดชั่วร้าย
ทำผิดอาญากฎหมายบาทใต้	เป๋นผู้ดีหรือไพร่ยาจกเศรษฐี
บางคนนั้นทำผิดแล้วหนี	ไปได้สิบปี๋ปิ๊กคืนป๊อกว้าย
ตำหนวดได้หันเขาหลันยับได	ติดกระแจ๋มือไว้ยู้เข้าห้องขัง
กฎหมายบังคับเปิ้นตัดสินความ	ต๋ามอาญาศาลติดนานเนิ่นจ๊า
ความฮู้ท่วมหัวเอาตั๋วเป็นขี้ข้า	ในข้อบังคับ นายคุม
มีเงินท้วมหัวเอาตั๋วบ่กุ้ม	ตุ๊กข์นั่งโง้มเปล่าว้างหนา
(๓)
บาง...คนนั้นดุเก่งเหลือหลาย	ทำร้ายร่างก๋ายพ่องลักตัดงาจ๊าง
พ่องตัดไม้ซุงไม้สักเปิ้นห้าม	บางพ่องนั้นลักรถไปขาย
ตั้งกั๋นเป๋นแก๊งรวมกลุ่มกั๋นหลาย	แกะอะไหล่ไปขายกฎหมายเปิ้นฮู้
พ่องฮับซื้อของโจ๋รหมู่คนเขาอู้	เจ้าเปิ้นฮู้แจ้งข้อกล่าวหา
พ่องจวนเจ้าหมู่สี่คนสี่ขา	ไปอยู่ห้างนาจวนกั๋นเล่นพ๊าย
พ่องปอแขวนคอต๋ายละเมียเป๋นหม้าย	โตษร้ายต๋ายขำ ตะราง
ละลูกละเมียหื้อหมองอยู่บ้าน	มาเสียใจ๋ใหญ่แต้หนา

*** ข้อมูลได้รับการอนุญาตเผยแพร่ ศูนย์การเรียนรู้ซอพื้นเมือง พ่อครูอินตา เลาคำ