ทำนองซอมะเก่ากลางนี้ เป็นทำนองซอที่ช้ามาก เป็นซอจังหวะเนิบนาบ การขับซอจะใช้เสียงสูง คีย์สูง ถึงจะให้ความไพเราะน่าฟัง ทำนองซอมะเก่ากลางนี้ นับว่าเกือบจะหายสาบสูญไปจากวงการขับซอของท้องถิ่นล้านนาไปแล้ว ตอนนี้ จะเหลือช่างซออีกไม่กี่คนที่ยังซอทำนองมะเก่ากลางได้ ประกอบกับช่างปี่ที่สันทัดในเพลงปี่ ทำนองมะเก่ากลางนี้ ก็จะเหลือไม่กี่คน

ทำนองซอมะเก่ากลางนี้ สมัยเมื่อประมาณสัก ๘๐ กว่าปี มีศิลปินชื่อ พ่อน้อยเต๋จา ท่านซอทำนอง มะเก่ากลางนี้ โด่งดังมาก โดยมีผู้เฒ่าผู้แก่เล่าว่าท่านซอได้เพราะมากเสียดายที่สมัยนั้นยังไม่มีเครื่องบันทึกเสียงเอาไว้ พ่อน้อยเต๋จานี้ ชาวบ้านให้ฉายาว่า “เต๋จาควายหาย” เพราะว่าคนหลงมนต์เสียงซอของท่าน เวลาพ่อน้อยเต๋จาท่านไปซอในงานบวชพระครั้งหนึ่ง ชาวบ้านมาฟังซอจนมืดค่ำ เพราะความสนุกจนลืมไปเอาควายที่ผูกไว้กลางทุ่งนา พองานเลิกคิดได้ก็รีบไปเอาควาย ปรากฏว่าควายที่ผูกไว้ทั้งวันได้หายไปแล้ว ตั้งแต่นั้นมา ชาวบ้านเลยให้ขนานนามว่า เต๋จาควายหาย สำหรับช่างซอทำนองมะเก่ากลางได้เพราะพริ้ง นอกจากพ่อน้อยเต๋จาแล้ว ก็มีพ่อน้อยจันทร์ทิพย์ เรือนรักเรา หรือจันทร์ทิพย์ สามหลังและคุณแม่บัวจันทร์ หรือ“บัวจั๋น ลิ้นตอง” สำหรับช่างซอยุคปัจจุบันนี้ ที่ยังสามารถซอทำนอง มะเก่ากลางได้ดี และสันทัดทำนองอยู่ก็เห็นจะมีไม่กี่คน มีคุณแม่จันทร์สม สายธารา ศิลปินแห่งชาติ และคุณแม่บัวซอน ถนอมบุญ หรือบัวซอน เมืองพร้าวศิลปินแห่งขาติซอทำนองมะเก่ากลางนี้ ควรค่าที่จะมาฟื้นฟูอีกครั้ง เพื่อมิให้สูญหายไปจากวงการ ปี่ซอ และเพื่อลูกหลานจะได้มีโอกาสได้ฟังต่อไป

*** ข้อมูลได้รับการอนุญาตเผยแพร่ ศูนย์การเรียนรู้ซอพื้นเมือง พ่อครูอินตา เลาคำ